Presentasi sedang didownload. Silahkan tunggu

Presentasi sedang didownload. Silahkan tunggu

Tata Kruna Lakaran Palajahan utawi Bahan kajian sane mamurda Tatabasa puniki mligbagang tata suara, tata pawangunan kruna, tata lengkara, wacana, linggih.

Presentasi serupa


Presentasi berjudul: "Tata Kruna Lakaran Palajahan utawi Bahan kajian sane mamurda Tatabasa puniki mligbagang tata suara, tata pawangunan kruna, tata lengkara, wacana, linggih."— Transcript presentasi:

1 Tata Kruna Lakaran Palajahan utawi Bahan kajian sane mamurda Tatabasa puniki mligbagang tata suara, tata pawangunan kruna, tata lengkara, wacana, linggih lan paiketan teges.

2 Tata Kruna Kruna Lingga Nganutin Kecap/ Wanda
Kruna Lingga Nganutin Wangsan Kruna Tata Kruna Kruna Lingga Nganutin Tata Kruna miwah Lengkara Kruna Lingga Kruna lingga puniki kaperang dados tetiga nganutin kecap/wanda, wewangsan kruna, miwah tata kruna lan lengkare.

3 Kruna Lingga Nganutin Kecap/ Wanda
Kruna lingga akecap / awanda, upami: boh, bok, bek, joh, yeh, jun, lom, tum, ron, juk, mis, tuh, msl; Kruna lingga kalih kecap / kalih wanda, upami: buku, sate, tegeh, kuning, tiuk, miwah taler, pasih seseh, bebek, lengis, msl; Kruna lingga tigang kecap / tigang wanda, upami: sumaga, sumangka, celagi, semaya, gedebeg, sepatu, lemari, msl; Kruna lingga petang kecap / petang wanda, upami: kaliasem, kaliadrem, kalimayah, katibangbung, katilampa, jempaluk, msl; Kruna lingga limang kecap / limang wanda, upami: katiwawalan, kalisasuan, katimumulan, msl.

4 Kruna Lingga Nganutin Wangsan Kruna
Kruna aran, upami: baju, jempaluk, tebu, godel, msl Kruna kriya, upami: amah, uluh, cotot jagur, cebceb, msl Kruna kahanan, upami: joh, tegeh, gede, berag, tinglis, msl Kruna wilangan, upami: telu, lima, pitu, siu, msl Kruna pangarep, upami: di, ka, uli, sig, saking, antuk, msl Kruna panyambung, upami: miwah, sakewanten, yadiastun, msl Kruna pangentos, upami: tiang, cai, ibe jero, ida, ipun, msl Kruna katerangan, upami: tonden enggal, suba, msl Kruna sandang, upami: i, ni, sang, msl Kruna pakeengan, upami: beh, yeh, mih, ko, ke, duh, aduh, msl.

5 Kruna Lingga Nganutin Wangsan Kruna
Ring tata basa modern (Kridalaksana, 1986) wangsan kruna kapalih nganutin sifat miwah prilaku kruna punika sajeroning lengkare ngawinang wewangsan kruna punika kadadosang 13 (telulas) sakadi: Kruna aran (nomina), sakadi: biu, sate, sela, jagung, msl. Kruna kria (verba), sakadi: toktok, cakcak, tusuk, msl. Kruna kahanan (adjektiva), sakadi: jegeg, dueg, dingin, kebus, msl. Kruna adverbial (adverbial), sekadi: gati, saja, taen, das, msl. Kruna wilangan (numeralia), sakadi: atenga, siu, satus, msl. Kruna pangentos (pronomina), sekadi: tiang, ragane, cai, nyai, ipun, msl.

6 Kruna Lingga Nganutin Wangsan Kruna
Lanjutan…. Kruna Lingga Kruna Lingga Nganutin Wangsan Kruna Kruna pitaken (interogativa), sakadi: kuda, dija, napi, apa, msl. Kruna panunjuk (demonstrativa), sakadi: kene, keto, ene, ento, msl. Kruna sandang (artikula), sakadi: I, ni, sang, dang, hyang, msl. Kruna pangarep (preposisi), sakadi: di, ring, ka, uli, msl. Kruna panyambung (konjungsi), sakadi: yadiastun, sakewanten, santukan, mawinan, msl. Kruna fasis (kategori fasis), sakadi: nah, sih, nake, msl. Kruna pakeengan (interjeksi), sakadi: bah, beh, aduh, msl.

7 Kruna Lingga Nganutin Tata Kruna miwah Lengkara
Nganutin tata kruna (morfologi) miwah tata lengkara (sintaksis), kruna lingga kabinayang dados: Kruna lingga sane prasida bebas ring sajeroning paiketan lengkara, sakadi: buku, pules, meja, jaran, joh, miwah sane lianan Kruna lingga sane nenten mrasidayang bebas ring sajeroning paiketan lengkara, setate metu kasarengin antuk wewehan, kadwilinggayang, miwah, kasatmayang, sekadi: jujuk, kauk, laib, oyog, reren, miwah sane lianan. Kruna lingga sane nenten mrasidayang bebas ring sajeroning lengkara, sakewanten bebas ring sajeroning kruna, sakadi: ka, ring, uli, teken, muah, lan, tur, jeg, ja, miwah sane lianan. Kruna lingga sane pakantenan sakadi kruna dwi lingga (dwi sama lingga, dwi samatra lingga), sakadi: ali-ali, pici-pici, omang-omang, kulang-kaling, ubag-abig, miwah sane lianan.

8 Kruna Tiron Pangater N- (anusuara)
Kruna tiron inggih punika kruna sane sane sampun polih wewehan (afiks).Wewehan punika luire pangater (prefiks), seselan (infiks), pangiring (sufiks),miwah gabungan wewehan (konfiks). Pangater Manut krunanyane, pangater punika magenah ring arep (ngater) kruna lingga. Pangater basa Bali luire N- (anusuara) ma-, ka-, sa-, pa-, pi-, a-, pra-, pari-, pati-, maka-, saka-, kuma- Pangater N- (anusuara) Pangater N- (anusuara) sering taler kabaos anunasika.Kruna tiron sane mapangater antuk anusuara ketah kabaos kruna polah.Wangun pangater anusuara muah dados ng-, ny-, n-, m-, nga-, miwah nge- nganutin kruna linggannyane.

9 Kruna Tiron kandik> ngandik gunting> ngunting arit> ngarit
ilang> ngilang uber> nguber enter> ngenter olah> ngolah entut> ngentut yasa (-ang) > ngyasaang rereh> ngerereh lawar> nglawar wales> ngwales Yening kruna linggannyane mapurwa antuk wianjana c, j, miwah s anusuara sane kaanggen ny-, sakadi cacad> nyacad jungkling> nyungkling sampat> nyampat

10 Pangater N- (anusuara)
Kawigunan pangater anusuara kanggen ngwangun kruna kria lumaksana. Kruna kria punika dados nganggen panandang miwah nenten nganggen panandang lengkara, upami: ngadep bunga > Ni Sari ngadep bunga di peken. nanem jagung > I Bapa nanem jagung di abian. ngae jaja > I Meme ngae jaja di paon. ngeling> Adine ngeling. nyuling> Praginane sedek nyuling. ngijeng> I Made ngijeng jumah.

11 b. Pangater Ma Pangater ma- ngwangun kruna kria.Wangun pangater ma- nenten ja mauah yening rumaket ring kruna lingga sane mapurwa antuk suara (vocal) miwah wianjana (konsonan). Pangater ma- sering ngwetuang sandi ri sajeroning kruna tiron ring kala lingganipun mapurwa antuk suara, upami: ma- + kenta > makenta ma- + gigi > magigi ma- + sare > masare ma- + adan > maadan ma- + ileh(an) > mailehan ma-+ umah > maumah ma- + embon > maembon

12 Suksman pangater ma-luire,
a. Nglaksanayang pakaryan sakadi lingganipun, karya> makarya gae> magae laib> malaib c. Nglaksanayang pakaryan nganggen piranti sakadi lingganipun, pancing> mamancing pencar> mamencar b. Nglaksanayang pakaryan anggen pangupajiwa, dagang> madagang buruh> maburuh abian> mabian d. Nglaksanayang pakaryan anggen ngraga, cukur> macukur jemuh> majemuh kuris> makuris

13 c. Pangater ka- Wangun pangater ka- pateh ring pengater ma- jagi ngawetuang sandi ring kala rumaket ring kruna lingga sane mapurwa antuk suara, sakadi: uber> kauber > kuber ucap> kaucap > kocap icen> kaicen > kicen

14 c. Pangater ka- Pangater ka- madue kawigunan kanggen ngwangun kruna kria (kria linaksana). Suksman pangater ka- inggih punika: a. Nyantenang karya (linaksana), sakadi: crita> kacrita belog> kabelog-belog cunduk> kacunduk c. Nyantenang kawentenan sane nenten “nyelapang”. tabrak> katabrak teteh> kateteh b. Nyantenang kahanan (kahanan sane tan pajumaga), sakadi: tulung> katulung-tulung meme> kememe –meme d. Nyantenang runtutan: sa> kasa ro> karo tiga> katiga

15 d. Pangater sa- Wangun pangater sa- nenten wenten maubah yening rumaket ring kruna lingga sane mapurwa antuk suara miwah wianjana. Suksman pangater sa- luire: a. Nyantenang makasami, upami: jagat> sajagat wewengkon> sawengkon c. Nyantenang nyabran utawi sabilang, upami: wai> sawai rahina> sarahina b. Nyantenang salami, upami: kantun> sakantun idup> saidup

16 e. Pangater pa- miwah pi-
Wangun pangater pa- miwah pi- nenten ja mauah ring kala rumaket ring kruna lingga sane mapurwa antuk wianjana. Pangater pa- miwah pi- yening sampun rumaket ring kruna sering ngwetuang wianjana tiosan sane sering kabaos disimilasi, sakadi: inget> patinget leteh> patleteh eling> pakeling olih> pikolih

17 e. Pangater pa- miwah pi-
Pangater pa- miwah pi- madue kawigunan : a. Ngwangun kruna aran, upami: takon> patakon olas> piolas bang> pabaang anggo> panganggo c. Ngwangun kruna kriya, upami: takut> patakut inget> patinget b. Ngwangun kruna kahanan, upami: braya> tan pabraya Rasa > tan parasa

18 e. Pangater pa- miwah pi-
Suksman pangater pa- miwah pi-, luire: a. Nyantenang sang sane nglaksanayang pakaryan, sakadi: ngangon> pangangon ngijeng> pangijeng maos> pamaos c. Nyantenang kawentenang kahanan, sakadi: tua> panua lingsir> panglingsir b. Nyantenang piranti sane kanggen makarya, sakadi: takep> panekep tuntun> panuntun tampad> panampad d. Nyantenang brane sane katiben pakaryan, skadi: kingsan> pakingsan besen> pabesen baang> pabaang

19 e. Pangater pa- miwah pi-
Lanjutan… e. Pangater pa- miwah pi- Suksman pangater pa- miwah pi-, luire: e. Nyantenang paiketan, sakadi: tulung> pitulung olas> piolas kaad> pakaad g. Nyantenang pakaryan tur sane malaksane akeh, sakadi: sliwer> pasliwer jerit> pajerit f. Nyantenang padruenan (ketah kariinin antuk kruna tan ), sakadi: braya> tan pabraya kadang> tan pakadang rasa> tan pangrasa

20 f. Pangater a- Wangun pangater a- nenten naenin wenten paubahan ipun. Pangater a- madue kawigunan ngwangun kruna wilangan (numeralia), pateh ring pangater se- ring basa Indonesia, sakadi: ukud> aukud dasa> adasa kranjang> akranjang peteng> apeteng lembar> alembar

21 g. Pangater pra- Ring asapunapine pangater pra- sering kaucapang per-. Pangater inucap taler nenten ngwetuang paubah ring kala rumaket ring kruna lingga, sakadi: jani> prajani ratu> praratu kangge> prakangge

22 g. Pangater pra- Suksman pangater pra- :
a. Nyantenang jabatan miwah treh: ratu> praratu kangge> prakangge bekel> prabekel bali> prabali dewa> pradewa gusti> pragusti b. Nyantenang sipta utawi cihna: ciri> praciri bawa> prabawa

23 h. Pangater pari- Pangater pari- madue kawigunan ngwangun kruna aran miwah kruna kahanan. Suksman pangater pari-: a. Nyantenang indik: indik> pariindik solah> parisolah b. Ngerasang arti: wangde> pariwangde boya> pariboya tetes> paritetes

24 i. Pangater pati- Pangater pati- madue kasuksman nyantenang pakaryan sane kalaksanayang mawanti-wanti sakadi: grape> patigrape kacuh> patikacuh jemak> patijemak

25 j. Pangater maka- Pangater maka- madue kasuksman inggih punika:
a. Nyantenang makasami: dadua> makadadua sami> makasami c. Nyantenang pinaka: ciri> makaciri cihna> makacihna tetenger> makatetenger b. Nyantenang salami miwah nyantos: tengai> makatengai peteng> makapeteng puan> makapuan telun> makatelun lemah> makalemah

26 k. Pangater saka- Suksman pangater saka- nyantenang satunggil ………. Manut lingganipun, sakadi: besik> sakabesik dasa> sakadasa ukud> sakaukud bungkul> sakabungkul

27 l. Pangater kuma- Suksman pangater kuma- nyantenang sakadi ………., maparilaksana sakadi….. manut lingganipun: nyama> kumanyama jaum> kumajaum lipan> kumalipan Kukur> kumakukur

28 b. Seselan Yening kruna linggannyane mapurwa antuk wianjana (konsonan), seselan punika magenah ring pungkur wianjana kapertama ring kruna lingga punika, sakadi: surat> sinurat raksa> rumaksa ucap> inucap awak> umawak

29 Seselan 01 02 03 Seselan –in- Seselan –um- Seselan –el- miwah –er-
Seselan –in- madue kawigunan ngwangun kruna kria linaksana. Suksman seselan –in- inggih punika: 02 Seselan –um- Seselan –um- madue kawigunan ngwangun kruna kria lumaksana. 03 Seselan –el- miwah –er- Sajeroning ngwangun kruna tiron seselan –el- miwah –er- kaseselang ring pantaraning wianjana sane kaping ajeng miwah suara ring pungkurnyane sajeroning kruna lingga

30 1. Seselan –in- a. Nyantenang kruna kria linaksana surat> sinurat
tulung> tinulung ucap> inucap b. Sinarengan ring dwi lingga ngangun arti saling: sander> sander-sinander tusuk> tusuk-tinusuk tuek> tuek-tinuek pupuh> pupuh-pinupuh

31 2. Seselan –um- a. Nyantenang kruna kria lumaksana: raksa> rumaksa
turun> tumurun b. Ngalusang utawi negesang arti: sanggup> sumanggup seken> sumeken

32 3. Seselan –el- miwah –er-
Tapak > telapak Tusuk > telusuk Kesek > keresek Seselane makakalih punika madue kawigunan miwah kasuksman anggen ngwangun kruna aran sakdi: tapak> telapak tusuk> telusuk

33 c. Pangiring 1. Pangiring –ang
Manut krunannyane, pengiring punika magenah ring pungkur (ngiring) kruna lingga.Pangiring basa Bali luire, -ang, -in, –an, -a, -n, -ing, -e, -ne. 1. Pangiring –ang Pangiring –ang puniki jagi mauah wangun ipun dados –nang miwah –yang ring kala rumaket ring kruna lingga sane mapanguntat antuk suara (vocal), sakadi: enek> penekang tulis> tulisang gede> gedenang kaja> kajanang rasa> rasayang ampura> ampurayang

34 b. Pangiring –in Pangiring –in puniki jagi mauah wangunipun dados –ninring kala rumaket ring kruna lingga sane mapanguntat antuk suara (vocal), sakadi: jagur> jagurin jemak> jemakin isi> isinin beli> belinin

35 c. Pangiring –an Pangiring –an puniki jagi mauah wangunipun dados –nan ring kala rumaket ring kruna lingga sane mapanguntat antuk suara (vocal), sakadi: tegeh> tegehan jegeg> jegegan dawa> dawanan gede> gedenan

36 d. Pangiring –a Pangiring –a puniki jagi mauah wangunipun dados–na ring kala rumaket ring kruna lingga sane mapanguntat antuk suara (vocal), sakadi: amah> amahan jagur> jagure sledet> sledeta aba> abana gisi> gisina anggo> anggona

37 e. Pangiring –n Pangiring –n kanggen ring paiketan gabungan kruna (frasa) sane nyihnayang padruean. Yening kruna sane kadruenang (kruna kapertama) mapanguntat antuk suara, pangiring –n puniki rumaket ring kruna punika; yening mapanguntat antuk wianjana, pangiring –n puniki nenten kanggen, sakadi: carik tiange montor caine umah beline buku tiange > bukun tiange meme beline > memen beline pipi iluhe > pipin iluhe

38 f. Pangiring –ing Pangiring –ing prasida rumaket ring kruna lingga sane mapanguntay suara (vocal) miwah wianjana (konsonan). Yening rumaket ring kruna lingga sane mapanguntat suara, -ing punika mauah dados –ning, sakadi: Sukat > sukating (sa)jero > sajeroning Purnama(kapat) > purnamaning (kapat) Kala (wengi) > kalaning (wengi)

39 g. Pangiring –e Pangiring –e puniki jagi mauah wangun ipun dados –ne ring kala rumaket sareng kruna lingga sane mapanguntat antuk suara (vocal), sakadi: Dokar > dokare Gunung > gununge Tukad > tukade Totlot > potlote Sampi > sampine Bapa > bapane Batu > batune Toke > tokene

40 h. Pangiring –ne Pangiring –ne puniki jagi mauah wangun ipun dados –nnering kala rumaket ring kruna lingga sane mapanguntat antuk suara (vocal), sakadi: Dokar > dokarne Batis > batisne Jaran > jarane Potlot > potlotne Sampi > sampine Bapa > bapane Buku > bukune Took > tokone

41 Torise majaranan di sisin alase.
d. Gabungan Wewehan Torise majaranan di sisin alase. Kruna majaranan boya ja kwangun antuk ma- + jaranan, miwah majaran + -an (nenten wenten wangun *jaranan miwah *majaran), sakewanten kawangum antuk kruna jaran + ma-an. Gabungan wewehan ring basa Baline wenten patpat inggih punika pa-an, ma-an, ka-an, miwah bra-an.

42 1. Gabungan wewehan pa-an
Uger-uger gabungan wewehan puniki ring kala rumaket ring kruna lingga pateh sakadi pangater pa- miwah pangiring –an. Suksmanipun: Nyihnayang genah: sirep > pasirepan / panyirepan jemuh > panyemuhan Nyantenang piranti: seluh > panyeluhan aduk > pangadukan ancuk > pangancukan

43 2. Gabungan wewehan ma-an
Suksman gabungan wewehan ma-an inggih punika: Nyantenang pakaryan sampun sida kalaksanayang: angkid > mangkidan jemak > majemakan Nyantenang kawentenan tan dumade miwah sedeng nglaksanayang pakaryan: kejeng> makejengan kedut> makedutan tegen> mategenan kauk> makaukan

44 3. Gabungan Wewehan ka-an
Uger gabungan wewehan puniki ring kala rumaket ring kruna lingga pateh sakadi pangater ka- miwah pangiring –an. Suksman gabungan wewehan ka-an inggih punika: Nyantenang indik utawi benda abstrak saking kahanan lingganipun: sengsara > kasengsaran sugih > kasugihan rahayu > karahayuan

45 4. Gabungan Wewehan bra-an
Gabungan wewehan bra-an madue kawigunan ngwangun kruna kahanan. Suksmanipun ngeninin indik kahanan sane dahat utama, sakadi: gedeg> bragedagan kapak> brakapakan amah> bramahan

46 Kruna Dwi Lingga 01 04 02 05 03 Kruna Dwi Sama Lingga Kruna Dwi Wesana
Kruna Dwi Samatra Lingga 05 Kruna Dwilingga Mawewehan 03 Kruna Dwi Purwa

47 Kruna Satma kruna satma punika kalih kruna utawi lintang sane suksmanipun asiki. Kruna nyuh puuh, suksmanipun boya ja kelapa miwah soroh paksi, sakewanten madue arti anyar inggih punika “wastan soroh kelapa”

48 Wangun Kruna Satma Yening selehin antuk wewehan utawi wangun kruna sane ngwangun kruna satma punika, kruna satma kabinayang dados tigang soroh: Kruna satma tan paweweh, kruna satma niki prasida metu yadiastun nenten madaging wewehan, upami: anak agung buah basang canang genten damar kurung

49 Nganutin paiketan pantaraning wangun kruna, kruna satma kabinayang dados :
kruna satma pepadan (setara); kruna-kruna sane ngewangun kruna satme punika madue kedudukan setara, nenten saling nyinahang, sakadi: olas asih gemuh landuh damuh lengis engsap mati lateng kidang

50 Ringkesan Tata basa inggih punika pupulan uger-uger indik tata wangun gramatikal basa Bali, luire indik tata kruna lan tata lengkara. Undagan-undagan tata wangun gramatikal basa Bali kakawitin saking beten ka duur saking morfem, kruna, frasa, klausa, lan lengkara. Kruna nganutin wangunnyane, kapalih dados: Kruna lingga, Kruna tiron, Kruna dwilingga, Kruna satma.


Download ppt "Tata Kruna Lakaran Palajahan utawi Bahan kajian sane mamurda Tatabasa puniki mligbagang tata suara, tata pawangunan kruna, tata lengkara, wacana, linggih."

Presentasi serupa


Iklan oleh Google